Kultura kibicowska, która od lat 60. ubiegłego wieku, mająca swój początek w ojczyźnie piłki nożnej, w Anglii, rozprzestrzenia się po całej Europie i podbija trybuny stadionów w Niemczech zachodnich i wschodnich. Zasadniczo budzi ona jednak podejrzenia Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec. Zarówno poczucie wspólnoty kibiców, jak i emocjonalny, euforyczny aspekt kibicowania były interpretowane jako „masowa psychoza”. W NRD powstają kluby kibiców wzorowane na zachodnich, które jednak w większości istnieją nielegalnie jako grupy niezarejestrowane. W oczach partii są one nieprzewidywalnym czynnikiem i potencjalnym zbiorowiskiem opozycji politycznej. Z tego powodu kluby kibiców mają zostać „rozbite”, czyli rozwiązane lub oddane pod kontrolę klubów piłkarskich. Nazwy, podobnie jak akcesoria i flagi, zgodnie z życzeniem władz sportowych, muszą ściśle odpowiadać symbolice klubów piłkarskich. Służby bezpieczeństwa otrzymują zatem zadanie identyfikowania i rozbijania „dzikich” grup kibiców przy pomocy tajnej policji. Inną irytującą kwestią z punktu widzenia partii jest tożsamość ogólnoniemiecka, która jest widoczna na trybunach stadionów. Fani z NRD zazwyczaj kibicują nie tylko swojej drużynie z Oberligi, ale jednocześnie są wierni zachodnioniemieckiej drużynie Bundesligi lub reprezentacji Niemiec. Symbolika zachodnich kibiców, podobnie jak każda taka forma okazywania sympatii, jest jednak niepożądana z politycznego punktu widzenia. Kibice NRD, którzy podczas meczów drużyn Bundesligi w NRD nawiązują kontakt z kibicami z Niemiec zachodnich lub gwiazdami, takimi jak Franz Beckenbauer czy Helmut Schön, zostają objęci nadzorem i kontrolą Policji Ludowej i Stasi. Wyjazdy kibiców z NRD na występy zachodnioniemieckich drużyn do sąsiednich państw socjalistycznych od lat 70. są również ściśle monitorowane.
Transparent „Berliner Pogo Skandale” (Berlińskie skandale pogo) sfotografowany przez Stasi był pokazywany podczas meczu ligowego 1. FC Union Berlin z FC Carl Zeiss Jena w 1987 r. Pogo to popularny taniec punków i skinheadów, którzy podobnie jak kibice piłkarscy byli zwalczani jako „negatywna i dekadencka” subkultura w NRD. (2)
Zbliżenie na tłum widzów: podczas meczu ligowego 1. FC Union Berlin z Fortschritt Bischofswerda w 1986 r. Funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego obserwują sektor kibiców. Na środku zdjęcia widoczny jest członek klubu kibiców Lichtenberger Union-Fanclub Borussen stojący plecami do boiska. Jego kurtka ozdobiona jest własnoręcznie wykonanym logo klubu kibiców, przedstawiającym flagę Wielkiej Brytanii, Union Jack. (3)
Transparent kibiców klubu FC Karl-Marx-Stadt. Używanie zachodnich nazw klubów, takich jak „Fortuna” czy „Eintracht”, było już uważane za prowokację. Karl-Marx-Stadt (obecnie Chemnitz), Dr.-Kurt-Fischer-Stadion: mecz ligowy FC Karl-Marx-Stadt, sezon 1985/86. (4)
W grudniu 1982 r., przed meczem ligowym w Jenie, zwolennik i członek wspierający klub BFC Dynamo zostaje zatrzymany przez milicję za posiadanie zakazanej flagi. Własnoręcznie wykonana flaga przedstawia flagi państwowe czterech zwycięskich mocarstw alianckich II wojny światowej, które w tym czasie nadal posiadały określone prawa suwerenne w obu państwach niemieckich, a zwłaszcza w podzielonym Berlinie. Kibic publicznie pokazał transparent już kilka tygodni wcześniej podczas meczu pucharowego FC Carl Zeiss Jena przeciwko BFC. (5, 6, 7)
Aby infiltrować kluby kibiców, w latach 80. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego umieszcza w różnych klubach kibiców nieoficjalnych współpracowników. Rekrutacja odbywa się niekiedy w represyjny sposób, ponieważ niektórzy agresywni kibice po aresztowaniu w zamian za zwolnienie z kary zgadzają się na współpracę z tajną policją Stasi. Zadaniem takich informatorów było dostarczanie zdjęć osób odwiedzających stadion i członków klubów kibiców. Współpracownik z Rostocku, kibic FC Hansa, przekazał Ministerstwu Bezpieczeństwa Państwowego niewyraźne zdjęcia z wizyty klubu kibiców „Bloody Angels” w Berlinie Wschodnim. (9, 10)
„Fanclub West” klubu Chemie Leipzig wyraźnie pokazuje swoje powiązania z brytyjską kulturą kibicowską, prezentując transparent podczas meczu ligowego przeciwko BFC Dynamo w połowie lat 80. Transparent składa się z brytyjskiej flagi Union Jack, flagi narodowej Wielkiej Brytanii oraz symboli klubu kibiców. (19)
Transparenty różnych klubów kibiców 1. FC Union Berlin podczas meczu wyjazdowego z Energie Cottbus w 1987 r. Policja Ludowa i Stasi wiedzą na podstawie obserwacji, że niektóre z tych klubów kibiców utrzymują intensywne kontakty z klubami kibiców Hertha BSC z Berlina Zachodniego. (20)
Kibic klubu 1. FC Lok Leipzig po zatrzymaniu podczas czynności identyfikacyjnych. Mieszkaniec Lipska został zatrzymany wraz z innymi kibicami Lok za kradzież szalika kibica BFC przed meczem ligowym drużyny Lok Lipsk przeciwko BFC Dynamo w Berlinie Wschodnim w 1978 r. Na jego prawym ramieniu widoczna jest naszywka wskazująca na to, że jest on kibicem zachodnioniemieckiej drużyny Bundesligi FC Schalke 04. (21)
Tablica z wystawy własnej Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego, na której pod nagłówkami „Nadużycia w piłce nożnej” i „Obiekt ataku – młodzież – kolorowa, prymitywna, niebezpieczna” zaprezentowano wyniki działań służb bezpieczeństwa wobec kibiców piłkarskich NRD. Ukazane zostały naszywki odcięte od kurtek kibiców klubów Bundesligi Hertha BSC, Hamburger Sportverein i 1. FC Köln. Ponadto zamieszczono również tekst „hymnu bojowego” klubu 1. FC Union, który wyraża przyjaźń z kibicami klubu Hertha BSC ponad murami Berlina. (23)
Kibice klubu BFC Dynamo wdali się w bójkę w pobliżu stadionu. Funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego dokumentują wydarzenie ukrytą kamerą. Jeden z kibiców BFC ma na kurtce jeansowej napis Hamburger Sportverein (HSV) jako znak przynależności do swojego ulubionego klubu Bundesligi. Berlin Wschodni, połowa lat 80. (24)
Fotograf Policji Ludowej uchwycił kibica Union podczas meczu ligowego jego klubu przeciwko 1. FC Magdeburg w 1977 r. na stadionie An der Alten Försterei. Kibic ma przypięty do kurtki proporczyk z finału Pucharu Niemiec w 1977 r. Oryginalny komentarz do zdjęcia: „Ten młody człowiek nosił proporczyk z napisem DFB (Deutscher Fußball-Bund, związek piłki nożne w RFN) i logo zachodnioniemieckiego klubu piłkarskiego Hertha BSC”. (25)
Klub kibiców Chemie Leipzig Möckern prezentuje latem 1983 r. specjalny transparent na ogrodzeniu podczas meczu ligowego Chemiker przeciwko FC Hansa Rostock. Kibice Chemik Leipzig z podziwem patrzą na napastnika SV Werder Bremen i reprezentacji Niemiec zachodnich. Jednak uwielbienie dla Rudiego Völlera w Georg-Schwarz-Sportpark trwa tylko chwilę. Służby porządkowe usuwają niepożądany transparent z ogrodzenia stadionu. (26, 27)
Podczas meczu ligowego 1. FC Union Berlin przeciwko Stahl Riesa w maju 1977 r. fotograf z Policji Ludowej dostrzegł na trybunie kibiców Unionu na stadionie An der Alten Försterei ręcznie wykonany transparent z napisem „Hertha” (od Hertha BSC). (28, 29)
W maju 1977 r. fotograf z Policji Ludowej zauważa na trybunie kibiców Magdeburga transparent z literami „HSV” (skrót od Hamburger SV). Berlin Wschodni, stadion An der Alten Försterei: 1. FC Union Berlin – 1. FC Magdeburg. (30, 31)
W sektorze gości klubu FC Carl Zeiss Jena na ogrodzeniu stadionu zawieszono flagę narodową Republiki Federalnej Niemiec wraz z brytyjską flagą Union Jack. Erfurt, stadion Georgi-Dimitroff-Stadion: FC Rot-Weiß Erfurt – FC Carl Zeiss Jena, około połowy lat 80. (33)
W sektorze kibiców klubu BFC Dynamo na stadionie Friedrich-Ludwig-Jahn-Sportpark kibic piłkarski (po lewej) z prawicowego środowiska pod kurtką ma na sobie koszulkę klubu Hamburger SV (HSV). Berlin Wschodni, około końca lat 80. (34)
Podczas meczu ligowego 1. FC Union Berlin przeciwko Stahl Riesa w maju 1977 r. kibice Unionu pokazują na stadionie An der Alten Försterei szalik z napisem „Hertha BSC”. (35, 36)
Funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego potajemnie obserwują, jak kibice VfB Stuttgart spotykają się spontanicznie z fanami NRD w centrum Drezna przy okazji meczu Pucharu Europy Mistrzów Krajowych (od sezonu 1992/93 przemianowany na UEFA Champions League) pomiędzy Stuttgartem a Dynamo Dresden w 1979 r. i wymieniają się gadżetami kibicowskimi. (37)
Puchar Europy Mistrzów Krajowych, rewanżowy mecz pomiędzy 1. FC Magdeburg a FC Bayern Monachium, listopad, rok 1974: Przybycie kibiców FC Bayern Monachium do Magdeburga. Policja Ludowa uniemożliwia kontakt kibicom z Magdeburga z fanami FC Bayern. (38)
FC Bayern w 1974 r. w Magdeburgu: Nieznana osoba czeka kilka godzin przed hotelem Interhotel w Magdeburgu, aby nawiązać kontakt z drużyną FC Bayern. Grupa ds. inwigilacji fotograficznej Policji Ludowej w Magdeburgu potajemnie dokumentuje to zdarzenie. (39)
Policja Ludowa działa niejednokrotnie w sposób tajny, podobnie jak Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego, aby śledzić interakcje między grupami kibiców z Niemiec wschodnich i zachodnich. Spotkanie kibiców przed meczem FC Bayern w ramach Pucharu Europy w Magdeburgu w 1974 r., policjant kryminalny („Oficer-K”) w cywilnym ubraniu miesza się z tłumem. (40)
Peter „Pepe” Mager, kibic zachodnioberlinskiej drużyny Hertha Berlin i przywódca grupy znanej ze swojej skłonności do przemocy „Hertha Frösche”, często jeździ do Berlina Wschodniego na mecze klubu 1. FC Union. Nawiązuje przyjacielskie relacje z kibicami Unionu. Jednak Stasi już od dawna ma na oku Magera w trakcie jego wizyt w NRD, co dokumentuje zdjęcie ze spotkania Magera (po prawej) z kibicami Unionu pod koniec lat 70. (41)
Dwóch kibiców piłkarskich z Magdeburga czeka na autobus z fanami FC Bayern. Chcą nawiązać kontakt z kibicami z Niemiec zachodnich podczas meczu Pucharu Europy FC Bayern w Magdeburgu w 1974 r. Policja Ludowa oznacza ich na zdjęciu strzałkami, aby ustalić ich tożsamość. (42)
Pamiątka, maskotka z mistrzostw świata w piłce nożnej w 1974 r. Fani piłki nożnej z NRD podczas spotkań z gwiazdami zachodnioniemieckiej Bundesligi próbują zdobyć pamiątki, takie jak proporczyki, karty z autografami lub breloczki do kluczy. Magdeburg, rewanżowy mecz 1/8 finału Pucharu Europy w 1974 r. (43)
Latem 1977 r. fani Herthy BSC i 1. FC Union spotykają się przy dworcu Ostbahnhof w Berlinie Wschodnim, aby wspólnie wyruszyć w podróż do Czechosłowacji i kibicować Hercie BSC podczas meczu Pucharu Intertoto ze Slovan Bratislava. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego jest przygotowane i podejmuje działania mające na celu spisanie kibiców ze wschodu i zachodu. (44)
Autobus czołowej holenderskiej drużyny PSV Eindhoven przybywa w marcu 1978 r. do hotelu Interhotel Magdeburg na pierwszy ćwierćfinałowy mecz Pucharu Europy. Policja Ludowa odgradza drużynę od gapiów z NRD. Oryginalny komentarz pod zdjęciem wskazuje, że służby bezpieczeństwa są zadowolone:„Zawodnicy wysiadają przed hotelem Interhotel. Brak rozdawania pamiątek. Porządek”. (45)
Na lotnisku w Dreźnie fotografowani są obywatele NRD oczekujący na przybycie kibiców piłkarskich ze Stuttgartu. Stasi dokumentuje spotkanie między mieszkańcami NRD i RFN w dniu meczu Pucharu UEFA pomiędzy VfB a Dynamo Dresden jesienią 1979 r. oraz odjazd samochodu z tablicami rejestracyjnymi NRD. (49)
Zdjęcie wykonane z ukrycia przez Stasi przedstawiające kibiców VfB Stuttgart: fotograf wykonał zdjęcie zza odblaskowej szyby, przedstawiające wydarzenia w centrum Drezna. Mecz Pucharu UEFA pomiędzy Dynamo Dresden a VfB Stuttgart jesienią 1979 r. (50)
Ciekawscy kibice piłkarscy z NRD zaglądają przez okno hotelu Interhotel „Newa”, aby zobaczyć gwiazdy FC Bayern. Centrum Drezna, 1/8 finału Pucharu Europy Mistrzów Krajowych pomiędzy Dynamo Dresden a FC Bayern München w 1973 r. (51)
Stasi potajemnie fotografuje przybycie kibiców VfB Stuttgart do centrum Drezna. Czekający członkowie rodzin lub przyjaciele z Drezna są serdecznie witani przez zachodnioniemieckich kibiców. Oznaczenie na drugim zdjęciu wyraźnie wskazuje na identyfikację osoby z Niemiec Wschodnich. Mecz Pucharu UEFA pomiędzy Dynamo Dresden a VfB Stuttgart jesienią 1979 r. (52, 53)
Jesienią 1974 r. kilkuset ciekawskich kibiców piłkarskich z Magdeburga oczekuje w strefach zamkniętych przez policję na przybycie FC Bayern München przed hotelem Interhotel Magdeburg przed zbliżającą się 1/8 finału Pucharu Europy Mistrzów Krajowych pomiędzy 1. FC Magdeburg a FC Bayern München. (55)
Na dworcu głównym w Magdeburgu kibice FC Bayern München, którzy przyjechali pociągiem, przesiadają się do przygotowanych dla nich autobusów. Czekający kibice z NRD próbują nawiązać kontakt z bawarskimi fanami, co widać na zdjęciu wykonanym potajemnie z górnego piętra budynku przez służby bezpieczeństwa NRD. 1/8 finału Pucharu Europy Mistrzów Krajowych pomiędzy 1. FC Magdeburg a FC Bayern München, jesień 1974 r. (56)
Wielkie litery H i C oznaczają „Hagen Club”, nazwany na cześć parku miejskiego w Perlebergu – Der Hagen. W 1970 r. okręgowa służba Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego w Perlebergu zwraca uwagę na działalność grupy piłkarzy amatorów, którzy bez oficjalnego zezwolenia zakładają prywatny klub piłkarski z kasy klubowej w ramach organizacji sportowej „Einheit”. Gracze nadają sobie pseudonimy. Jeden nazywa się Beckenbauer, inny Netzer. Takie „gloryfikowanie” zachodnioniemieckiej piłki nożnej i wszelkie formy samoorganizacji są niepożądane. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego podejmuje „działania mające na celu rozbicie klubu”. (57, 58)
Trener reprezentacji Niemiec, która zdobyła mistrzostwo świata w 1974 r., Helmut Schön, w 1950 r. uciekł ze swojego rodzinnego miasta Drezna, często przebywa w NRD prywatnie lub z powodu międzynarodowych kongresów dla trenerów. Podczas swoich wizyt jest regularnie śledzony przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego, które dokumentuje jego kontakty z przyjaciółmi, krewnymi i fanami. (59)
Całe Niemcy w Dreźnie w 1973 r.: W 1/8 finału Pucharu Europy Mistrzów Krajowych po raz pierwszy dochodzi do niemiecko-niemieckiego starcia w rozgrywkach europejskich. W listopadzie 1973 r. Bayern Monachium gościł u Dynamo Dresden. Fani z NRD są zachwyceni i czekają na przybycie autokaru FC Bayern do Drezna. Gwiazdy z zachodu już przy wyjściu z autokaru są oblegane przez fanów i proszone o autografy. Szczególną popularnością cieszą się autografy środkowego napastnika Bayernu, Gerda Müllera, który rozdaje je z okna autokaru. (60)
Uli Hoeneß z FC Bayern Monachium zostaje otoczony przez fanów piłki nożnej z NRD przed meczem 1/8 finału Pucharu Europy Mistrzów Krajowych pomiędzy 1. FC Magdeburg a FC Bayern Monachium w 1974 r. Fani walczą o autograf gwiazdy Bayernu i mistrza świata, który wychodzi przed hotel Interhotel w Magdeburgu. (61)
Wspomnienie zachodnioniemieckiej gwiazdy piłki nożnej w saksońskiej Brand-Erbisdorf: Wykonane przez profesjonalnego fotografa zdjęcie drużyny FC Cosmos Brand-Erbisdorf trafia w 1978 r. w ręce Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego. Piłkarze amatorzy noszą czarno-białe koszulki z napisem „COSMOS”, aby wyrazić swoje uznanie dla byłej gwiazdy FC Bayern Monachium, Franza Beckenbauera, który od 1977 r. gra w Cosmos New York. (62)
Wschodni Berlin, rok 1982: W pierwszej rundzie Pucharu Europy Mistrzów Krajowych spotykają się Hamburger SV i BFC Dynamo. Franz Beckenbauer, po zakończeniu gry w piłkę nożną, kontynuuje karierę jako ekspert i komentator gazety Bild. Jako oficjalnie akredytowany dziennikarz jedzie na mecz do Berlina Wschodniego. Mimo że Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego śledzi każdy krok byłej światowej gwiazdy, to fanom udaje się zdobyć autografy Beckenbauera. Zdjęcie znajduje się w archiwum Stasi jedynie w formie fotokopii. (63)
Paul Breitner z FC Bayern Monachium proszony o autograf przez fanów z NRD w hotelu Imperial w Ostrawie w 1981 r. FC Bayern walczy o awans do półfinału Pucharu Europy Mistrzów Krajowych z Banik Ostrava. Czeskie służby bezpieczeństwa utrwalają ten moment dla Stasi. Numeracja na zdjęciech wskazuje na konieczność ustalenia tożsamości czterech kibiców. (64)
Funkcjonariusze Stasi dokumentują transparenty kibiców NRD z Naumburgau i Geisleben w Turyngii podczas meczu eliminacyjnego do mistrzostw świata pomiędzy reprezentacją Niemiec a reprezentacją Czechosłowacji w Pradze w 1985 r. (65, 66)
W 1973 r. trener reprezentacji Niemiec Helmut Schön udaje się do swojego rodzinnego miasta Drezna, aby obejrzeć mecz 1/8 finału Pucharu Europy Mistrzów Krajowych pomiędzy FC Bayern München a Dynamo Dresden. W hotelu Interhotel „Newa” Schön zostaje otoczony przez kibiców z NRD. (71)
Federalny Minister Spraw Zagranicznych Hans-Dietrich Genscher, urodzony w Halle (Saale), udaje się do Drezna na mecz piłki nożnej między Dynamo Dresden a FC Bayern München w ramach Pucharu Europy Mistrzów Krajowych w 1973 r. W restauracji hotelu Interhotel „Newa” Genscher jest potajemnie obserwowany przez Stasi. (72)
Stasi dokumentuje transparenty kibiców NRD z Taucha w Saksonii podczas meczu kwalifikacyjnego do mistrzostw świata pomiędzy reprezentacją Niemiec a reprezentacją Czechosłowacji w Pradze w 1985 r. (75)
Transparent kibiców NRD „Meklemburgia pozdrawia niemiecką jedenastkę” zostaje skonfiskowany przez służby bezpieczeństwa podczas meczu kwalifikacyjnego do mistrzostw świata pomiędzy reprezentacją Niemiec a reprezentacją Czechosłowacji w 1985 r. (76)
„Mur musi zniknąć”
Helmut Schön w Berlinie Wschodnim
1: Bundesarchiv, MfS HA XX Fo 1790 Bild 14
2: Bundesarchiv, MfS BV Bln Fo 907 Bild 13
3: Bundesarchiv, MfS BV Bln Fo 907 Bild 10
4: Bundesarchiv, MfS BV KMSt KD KSt 162
5/6/7: Thüringisches Staatsarchiv Rudolstadt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei Gera Nr. 1839, Thüringisches Staatsarchiv Rudolstadt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei Gera Nr. 1839, Bundesarchiv, MfS BV Bln Fo 849 Bild 1
8: Bundesarchiv, MfS BV Hle Abt. XX Fo 38 Bild 12
9/10: Bundesarchiv, MfS HA XX Fo 222 Bilder 72+78
11: Bundesarchiv, MfS HA XXII Fo 222 Bild 111
12: Bundesarchiv, MfS BV Bln Fo 907 Bild 8
13: Bundesarchiv, MfS BV Hle Abt. XX Fo 38 Bild 29
14: Bundesarchiv, MfS HA XX Fo 1790 Bild 35
15: Bundesarchiv, MfS BV Lpz KD Lpz-Stadt Fo 5708 Bild 18
16: Bundesarchiv, MfS BV KMSt KD KSt 162 Seite 51
17: Bundesarchiv, MfS HA XXII Fo 222 Bild 61
18: Bundesarchiv, MfS HA XXII Fo 222 Bild 42
19: Bundesarchiv, MfS BV Lpz KD Lpz-Stadt Fo 5712 Bild 11
20: Bundesarchiv, MfS BV Bln Fo 907 Bild 15
21: Landesarchiv Berlin, DVP BV Berlin, C Rep. 303 Nr. 1580
22: Bundesarchiv, MfS HA XX Fo 1034 Bild 115
23: Bundesarchiv, MfS ZAIG Fo 594 Bild 13
24: Bundesarchiv, MfS BV Bln Fo 383 Bild 29
25: Landesarchiv Berlin, DVP BV Berlin, C Rep. 303 Nr. 3080
26/27: Bundesarchiv, MfS BV Lpz KD Lpz-Stadt Fo 5727 Bild 15+16
28/29: Landesarchiv Berlin, DVP BV Berlin, C Rep. 303 Nr. 3080
30/31: Landesarchiv Berlin, DVP BV Berlin, C Rep. 303 Nr. 3080
32: Bundesarchiv, MfS HA XX Fo 1034 Bild 26
33: Bundesarchiv, MfS BV Eft KD Söm 534 Seite 4
34: Bundesarchiv, MfS BV Bln Fo 856 Bild 7
35/36: Landesarchiv Berlin, DVP BV Berlin, C Rep. 303 Nr. 3080
37: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 11287 Bd. 3 Bild 104
38: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 6
39: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 17
40: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 9
41: Bundesarchiv, MfS BV Bln Fo 63 Bild 14
42: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 64
43: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 21
44: Bundesarchiv, MfS BV Bln Fo 63 Bild 13
45: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 12063, Bd. 4
46: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535 Bild 407
47: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535 Bild 371
48: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 11287, Bd. 2 Bild 194
49: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 11287, Bd. 2 Bild 129
50: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 11287, Bd. 3 Bild 97
51: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535 Bild 31
52/53: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 11287, Bd. 3 Bild 131 + Bd. 2 Bild 25
54: Bundesarchiv, MfS HA XX Nr. 1577 Seite 212
55: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 2
56: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 28
57/58: Bundesarchiv, MfS BV Swn KD Perleberg ZMA 1778
59: Bundesarchiv, MfS AP 4141/92, Seite 1 Bild 6
60: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII 12535 Teil 3 Bild 54
61: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 48
62: Bundesarchiv, MfS BV KMSt AKG 3199
63: Bundesarchiv, MfS HA XX 1577
64: Bundesarchiv, MfS ZOS 448
65/66: Bundesarchiv, MfS ZOS 3292
67: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 51
68: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535, Teil 3, Seite 264 Bild 92
69: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535, Teil 3, Seite 264 Bild 92
70: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535, Teil 3, Seite 264 Bild 91
71: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535, Teil 3, Seite 264 Bild 51
72: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535 Bild 332
73: Bundesarchiv, MfS BV Eft Abt. XX Nr. 557 Bild 1
74: Bundesarchiv, MfS BV Ddn OT Fo 1215 Bild 36
75: Bundesarchiv, MfS ZOS 3292 Seite 162 Bild 2
76: Bundesarchiv, MfS ZOS 3292 Seite 161 Bild 1
Die Webseite zur Ausstellung „Im Objektiv der Staatsmacht“ wurde im Rahmen des Projekts „Bildungsbrücken bauen” ins Polnische übersetzt, das aus dem Programm „Bildungskommunen” durch das Bundesministerium für Bildung, Familie, Senioren, Frauen und Jugend und die Europäische Union über den Europäischen Sozialfonds Plus (ESF Plus) gefördert wird.