Władza państwowa nie skupia się wyłącznie na terytorium NRD. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego obserwuje i kontroluje również osoby, które uciekły z NRD. Sport, dziedzina będąca wizytówką państwa Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec, jest w znacznym stopniu dotknięty fenomenem emigracji. Setki najlepszych sportowców odwracają się od NRD i szukają swojej przyszłości na zachodzie. Z punktu widzenia przywódców NRD, osoby, które miały być nadzieją systemu socjalistycznego, stają się zdrajcami. W piłce nożnej liczba zbiegłych sportowców jest największa spośród wszystkich dyscyplin sportowych w systemie sportu wyczynowego NRD. Od lat 50. wielu piłkarzy i trenerów opuszcza NRD, aby grać w najlepszych klubach na zachodzie Niemiec, a później w Bundeslidze. Do najbardziej znanych należą: trener reprezentacji Niemiec – Helmut Schön, gwiazda FC Bayern – Norbert Nachtweih oraz gwiazda BFC Dynamo – Lutz Eigendorf, który zmarł w tajemniczych okolicznościach w 1983 r. w Brunszwiku. W ramach „centralnej operacji” o nazwie „Sportverräter” (pol. zdrajcy sportu), organy bezpieczeństwa zbierały informacje o dezerterach. Wspomniane osoby i ich rodziny na wschodzie i zachodzie są celem siatki inwigilacyjnej, która sięga aż do RFN – „obszaru operacyjnego”. Działają tutaj nieoficjalni współpracownicy Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego z Niemiec zachodnich, którzy nie tylko szpiegują osoby, które uciekły, ale robią im też zdjęcia i szczegółowo opisują ich życie: mieszkania, samochody i drogę na trening.
Norbert Nachtweih, podobnie jak jego zbiegły kolega z drużyny, Jürgen Pahl, po ucieczce jest obserwowany przez Stasi. Obiektyw aparatu fotograficznego tajnego współpracownika Stasi jest skierowany na boisko treningowe klubu Eintracht Frankfurt. Nachtweih zostaje sfotografowany w 1979 r. po treningu na parkingu, gdy wsiada do swojego samochodu. (1)
Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego posiada własną grupę roboczą, która gromadzi wszystkie informacje z prasy dotyczące sportowców, którzy uciekli z NRD. Dokumentacja dotycząca Norberta Nachtweiha zawiera również artykuł z gazety Sportbild z 9 stycznia 1981 r. (2)
Norbert Nachtweih, zawodnik młodzieżowej reprezentacji NRD, uciekł do RFN w 1976 r. wraz ze swoim kolegą z drużyny Jürgenem Pahlem podczas meczu NRD w Turcji. Kariera Nachtweiha w Bundeslidze w latach 1978–1989 jest imponująca: jako zawodnik FC Bayern Monachium i Eintracht Frankfurt czterokrotnie zdobywa mistrzostwo Niemiec, trzykrotnie Puchar Niemiec i Puchar Europy. (3)
Fotograf Stasi udokumentował prywatne mieszkanie Norberta Nachtweiha przy Luisant-Ring 90 w Maintal. Ulice w okolicy mieszkania również znalazły się w dokumentacji fotograficznej ministerstwa. (4)
MfS-Aufnahmen des Wohnumfeldes von Norbert Nachtweih. Zufahrtsstraßen und Parkmöglichkeiten werden penibel dokumentiert. (5)
MfS-Aufnahmen des Wohnumfeldes von Norbert Nachtweih. Das MfS lichtet das Wohnhaus aus verschiedenen Perspektiven ab. (6)
W kwietniu 1979 r., po meczu Bundesligi pomiędzy Eintracht Frankfurt a 1. FC Kaiserslautern, Stasi fotografuje przed stadionem we Frankfurcie rozmowę Lutza Eigendorfa i piłkarza Jürgena Pahla, który w 1976 r. uciekł z NRD. Stasi podejrzewa, że Pahl pomógł Eigendorfowi w ucieczce w 1979 r. (7)
W 1979 r., miesiąc po ucieczce do Republiki Federalnej Niemiec, Lutz Eigendorf ogląda mecz Bundesligi między 1. FC Kaiserslautern a Eintrachtem Frankfurt. Przed stadionem zostaje sfotografowany przez informatora służby bezpieczeństwa NRD. (8)
Zdjęcie z obserwacji Stasi: Lutz Eigendorf, gwiazda klubu BFC Dynamo, który w 1979 r. uciekł podczas meczu towarzyskiego BFC Dynamo z 1. FC Kaiserslautern (FCK) i zginął w wypadku samochodowym w Brunszwiku w 1983 r., jest śledzony przez taksówkarza o pseudonimie „Schlosser” w Kaiserslautern. Skrupulatnie dokumentuje on codzienne życie Eigendorfa i jego dziewczyny. Niewyraźne zdjęcie pokazuje Eigendorfa na boisku treningowym FCK. (9)
Nawet dzwonek do drzwi mieszkania Eigendorfa został sfotografowany przez informatora Stasi. Oryginalny podpis pod zdjęciem brzmi: „U góry po lewej Eigendorf” i „czarne pola = mieszkanie do wynajęcia”. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego zapewne chciało umieścić w sąsiednim mieszkaniu informatora Stasi. (10)
Parking przy obiekcie treningowym klubu piłkarskiego 1. FC Kaiserslautern oraz samochód Lutza Eigendorfa o numerze rejestracyjnym KL-LE 77. Cała seria zdjęć obserwacyjnych Stasi dotyczących Eigendorfa pokazuje wyraźnie, że jego trasy piesze i samochodowe w Kaiserslautern były skrupulatnie dokumentowane. (11)
Bramkarz Jürgen Pahl, który w 1976 r. wraz z Norbertem Nachtweih uciekł do Republiki Federalnej Niemiec podczas meczu reprezentacji juniorów NRD w Turcji, znajduje się w centrum zainteresowania Stasi. Pahl zostaje sfotografowany podczas meczu Bundesligi pomiędzy Eintrachtem Frankfurt a 1. FC Kaiserlautern wiosną 1979 r. (12)
W kwietniu 1979 r. Jürgen Pahl rozdaje autografy kibicom Eintrachtu przed stadionem Waldstadion we Frankfurcie po meczu Eintrachtu z 1. FC Kaiserslautern. (13)
Dziewczyna Lutza Eigendorta zostaje potajemnie sfotografowana w centrum Kaiserslautern, w strefie wyłączonej z ruchu samochodowego. (14)
Młode gwiazdy klubu BFC Dynamo, Dirk Schlegel i Falko Götz, na początku listopada 1983 r. podczas meczu pucharowego swojego klubu w Belgradzie odłączają się od drużyny i uciekają do Niemiec zachodnich. Obaj dołączają do klubu Bundesligi Bayer Leverkusen. (15, 16)
W 1987 r. na przejściu granicznym przy stacji kolejowej Friedrichstraße w Berlinie Wschodnim zatrzymano obywatela Francji. Miał przy sobie notes adresowy, który skonfiskowały służby graniczne. Na jednej ze stron znajduje się adres pocztowy Falko Götza. Organy bezpieczeństwa podnoszą alarm, ponieważ podejrzewają, że to pośrednik przekazujący informacje rodzinie Falko Götza, mieszkającej w Berlinie Wschodnim. (17)
Wkrótce po ucieczce, Stasi jest już bardzo blisko zbiegów. Götz i Schlegel, którzy muszą teraz przeczekać roczny zakaz startów w rozgrywkach Bundesligi z powodu zmiany klubu, biorą udział w treningu drużyny Leverkusener Werkself. W dokumentacji fotograficznej znajdują się niewyraźne zdjęcia Dirka Schlegela z 5 grudnia 1983 r. podczas treningu. (18)
Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego posiada informacje o samochodach używanych przez Falko Götza i Dirka Schlegela. W dokumentacji fotograficznej dotyczącej prywatnego i zawodowego życia byłych gwiazd klubu BFC Dynamo udokumentowano marki, kolory i numery rejestracyjne samochodów: czerwone BMW Falko Götza. (19)
Mapa miasta Leverkusen: Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego zleciło tajnym współpracownikom szczegółowe udokumentowanie trasy przejazdu z mieszkań Götza i Schlegela do obiektu treningowego. Przejeżdżają trasę, fotografują ją – zdjęcia powyżej i po prawej stronie – a następnie nanoszona na mapę miasta. (20, 21, 22)
Dom Falko Götza w Leverkusen z oznaczeniem mieszkania. (23)
W trakcie rocznego zawieszenia, Falko Götz i Dirk Schlegel pracują w „Bayer-Kaufhaus”. Miejsce pracy obu piłkarzy również jest częścią dokumentacji fotograficznej Stasi, które w bardzo krótkim czasie zdobywa informacje o otoczeniu mieszkania, samochodach, drogach dojazdu na treningi i do pracy. Zdjęcia te pozostawiają pole do interpretacji możliwych intencji służb. W dokumencie Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego „ZOV Sportverräter” (Zdrajcy sportu) sporządzonym w 1962 r. jako cel sformułowano, że uciekinierzy „muszą powrócić do NRD” lub „należy im uniemożliwić karierę sportową w strefie zachodniej”. Powodowanie wypadków poprzez manipulowanie przy pojazdach lub ewentualne porwania są znane jako praktyki wywiadowcze Stasi. (24)
Pierwsze miejsce zamieszkania Falko Götza i Dirka Schlegela w Leverkusen po ucieczce i pobycie w obozie dla uchodźców w Gießen w 1983 r.: hotel „Kürten”. Firma Bayer AG organizuje ochronę przed ewentualnymi atakami służb bezpieczeństwa NRD przy pomocy własnej firmy ochroniarskiej. (25)
Samochód Dirka Schlegela z 1984 r.: srebrny Ford Capri. (26)
Zdjęcie drużyny młodzieżowej NRD z Falko Götzem (pierwszy rząd, pierwszy od lewej) w 1978 r.: po lewej stronie stoi ówczesny trener Jörg Berger. W 1979 r. Berger, podobnie jak Götz i Schlegel, uciekł przez Jugosławię do Republiki Federalnej Niemiec i dlatego jest podejrzany przez Stasi o pomoc w ucieczce, zwłaszcza po tym, jak pośredniczył w transferze obu piłkarzy do Bayeru Leverkusen. (27)
Stasi udokumentowało trasę przejazdu obu piłkarzy z miejsca zamieszkania do stadionu Bayer Leverkusen. Fragmenty trasy zostały sfotografowane potajemnie z samochodu. (28)
Dokumentacja Stasi dotycząca trasy przejazdu Götza i Schlegela na stadion: brama wejściowa na stadion Bayer Leverkusen. Stasi ustala godziny treningów obu piłkarzy i wie, kiedy wyruszają w drogę na stadion. (29)
Dokumentacja Stasi dotycząca trasy przejazdu Götza i Schlegela do stadionu: odcinek Ebert-Straße w Leverkusen, po prawej stronie teren i budynki firmy Bayer AG. (30)
Dokumentacja Stasi dotycząca trasy przejazdu Götza i Schlegela do stadionu: odcinek Ebert-Straße w Leverkusen, po prawej stronie teren i budynki firmy Bayer AG. (31)
Dokumentacja MfS dotycząca trasy przejazdu Götza i Schlegela na stadion: szatnie przed stadionem Bayer Leverkusen z parkingiem dla zawodników klubu. (32)
Mielke und der BFC – Mielke i BFC
1: Bundesarchiv, MfS AP Nr. 3068/92, Seite 54
2: Bundesarchiv, MfS AP Nr. 3068/92, Seite 12
3: Bundesarchiv, MfS AP Nr. 2850/92
4: Bundesarchiv, MfS AP Nr. 3068/92, Seite 6
5: Bundesarchiv, MfS AP 3069/92 Seite 5
6: Bundesarchiv, MfS AP 3069/92 Seite 9
7: Bundesarchiv, MfS AP Nr. 3068/92, Seite 46
8: Bundesarchiv, MfS AP 3069/92 Seite 45, Bild 1
9: Bundesarchiv, MfS ZKG Fo 28 Bild 233
10: Bundesarchiv, MfS ZKG Fo 28 Bild 32
11: Bundesarchiv, MfS ZKG Fo 28 Bild 156
12: Bundesarchiv, MfS AP 3069/92 Seite 45, Bild 2
13: Bundesarchiv, MfS AP 3069/92 Seite 46, Bild 1
14: Bundesarchiv, MfS ZKG Fo 28 Bild 71
15/16: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 5+6
17: Bundesarchiv, MfS ZKG 3279 Bild 295
18: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 112
19: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 15
20/21/22: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 60, Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 57 + 62
23: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 44
24: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 69
25: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 13
26: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 16
27: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 12
28: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 57
29: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 59
30: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 58
31: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 58
32: Bundesarchiv, MfS ZKG 3271 Bild 62
Die Webseite zur Ausstellung „Im Objektiv der Staatsmacht“ wurde im Rahmen des Projekts „Bildungsbrücken bauen” ins Polnische übersetzt, das aus dem Programm „Bildungskommunen” durch das Bundesministerium für Bildung, Familie, Senioren, Frauen und Jugend und die Europäische Union über den Europäischen Sozialfonds Plus (ESF Plus) gefördert wird.
