Stadiony, jako „katedry piłki nożnej”, oferują różnorodne przestrzenie komunikacji. Jednak w przypadku międzynarodowych federacji takich jak FIFA, MKOl i UEFA obowiązuje zasada neutralności, zgodnie z którą przekazywanie treści politycznych na obiektach sportowych jest zabronione. Niemiecki Związek Piłki Nożnej (niem. Deutscher Fußball-Bund) również stosuje się do tej zasady. Niemniej jednak sport był zawsze upolityczniony – zwłaszczaw kontekście zimnej wojny między Wschodem a Zachodem po roku 1945, globalnych ognisk kryzysowych czy rywalizacji między dwoma państwami niemieckimi. Również widzowie i kibice przynoszą na trybuny stadionów problemy społeczne i protesty polityczne. Śpiewy kibiców, symboliczne gesty lub transparenty służą nie tylko wspieraniu sportowców, ale często także demonstrowaniu poglądów politycznych. Szczególnie międzynarodowe mecze piłki nożnej, cieszące się dużym zainteresowaniem mediów, stanowią doskonałą scenę publiczną i medialną, aby zwrócić uwagę na los uchodźców, opozycjonistów i osób prześladowanych politycznie. W RFN i NRD szczególne emocje wzbudza podział kraju. Zachodnioniemieccy fani demonstrują jedność wszystkich Niemców, gdy grają przeciwko drużynom z NRD lub gdy mecz odbywa się w podzielonym Berlinie. Kultura kibicowania na Wschodzie i Zachodzie dowodzi, że zwłaszcza młodzi ludzie mają świadomość istnienia drugiej części Niemiec: przyjaźń piłkarska zamiast walki klasowej!
Na zachodnioberlińskim Stadionie Olimpijskim w latach 80. wywieszono transparent będący wyrazem przyjaźni kibiców klubów Hertha BSC i 1. FC Union pomimo muru dzielącego Berlin. (1)
Finał Mistrzostw Niemiec w 1953 r. na Stadionie Olimpijskim w Berlinie: całe sektory są puste. Brakuje widzów z Berlina Wschodniego, którzy mieli prawo do zakupu biletów. Po powstaniu ludowym z 17 czerwca 1953 r. Berlin Zachodni został odcięty od NRD. (2)
„Zburzyć mury – Drezno do Bundesligi!” – głosił transparent w marcu 1986 r. na stadionie Grotenburg w Krefeld, gdzie klub piłkarski Bayer Uerdingen z Bundesligi grał z Dynamo Drezno w meczu ćwierćfinałowym Pucharu Europy. (3)
Wyraz solidarności: Kibice klubu piłkarskiego 1. FC Kaiserlautern demonstrują swoją więź z Berlinem Zachodnim podczas finałowego meczu o mistrzostwo Niemiec przeciwko Preußen Münster na Stadionie Olimpijskim w Berlinie w 1951 r. Miasto znajduje się w niepewnej sytuacji ze względu na swoje położenie w środku NRD. (4)
Kibice klubu Fortuna Düsseldorf demonstrują gestami jedność niemiecką podczas meczu swojej drużyny w Pucharze Europy w grudniu 1973 r. na ulicach Lipska. (5)
Mimo że Helmstedt i Magdeburg są oddalone od siebie tylko o około 50 km, w okresie podziału Niemiec miasta te dzieli przepaść. W listopadzie 1974 r. FC Bayern grał w Magdeburgu mecz 1/8 finału z 1. FC Magdeburg. Dwóch kibiców FC Bayern z Helmstedt niesie swój transparent w centrum Magdeburga. (6)
Potajemne zdjęcie wykonane przez fotografa Stasi, dokumentujące transparent niesiony przez kibiców FC Bayern z Kulmbach w centrum Drezna. Drezno, Puchar Europy Mistrzów Krajowych 1973: Dynamo Drezno – FC Bayern München. (7)
Kibice FC Bayern München z Hesji pozdrawiają Magdeburg. Centrum miasta Magdeburg przed meczem Pucharu Europy pomiędzy FC Bayern a 1. FC Magdeburg w 1974 r. (8)
Nieostre i zrobione z ukrycia zdjęcie Stasi pokazuje, jakie jakie metody stosowała tajna policja do zabezpieczenia zachodnioniemieckiego pozdrowienia kibiców FC Bayern dla drużyny z Drezna. Centrum Drezna, Puchar Europy Mistrzów Krajowych pomiędzy Dynamo Dresden a FC Bayern München w 1973 r. (9)
Kibice klubu Karlsruher SC demonstrują na bieżni stadionu olimpijskiego w Berlinie w 1956 r. swoje przywiązanie do Berlina Zachodniego. W okresie zimnej wojny ta część miasta sprzeciwia się polityce izolacji prowadzonej przez NRD. Berlin Zachodni uważa się za część Republiki Federalnej Niemiec, co NRD kwestionuje, powołując się na specjalne uprawnienia alianckich mocarstw okupacyjnych. Berlin Zachodni, finał mistrzostw Niemiec w 1956 r.: Karlsruher SC – Borussia Dortmund. (10)
Kibice FC Bayern München z Kulmbach przed rewanżowym meczem 1/8 finału Pucharu Europy Mistrzów Krajowych przeciwko 1. FC Magdeburg w 1974 r. manifestują wspólnotę niemiecko-niemiecką, pozdrawiając miasto Magdeburg. (11)
Mistrzostwa Świata Juniorów w Piłce Nożnej w 1987 r. w Chile: kibice z Chile wspierają drużynę NRD podczas meczu ze Szkocją w Valparaiso. Wyrażają w ten sposób wdzięczność za przyjęcie uchodźców po zamachu stanu w 1973 r. Napisany w języku niemieckim transparent zostaje wkrótce potem usunięty przez funkcjonariuszy służb wywiadowczych. (12, 13)
8 września 1968 r. Ryszard Siwiec podpalił się na trybunach warszawskiego Stadionu Dziesięciolecia. Kilka dni później polski księgowy zmarł w wyniku odniesionych obrażeń. Dramatycznym czynem podczas dożynek chciał zaprotestować przeciwko komunistycznym rządom. Bezpośrednią przyczyną było stłumienie „Praskiej Wiosny” przez wojska państw Układu Warszawskiego, w tym oddziały Wojska Polskiego. Na wybudowanym na potrzeby Euro 2012 Stadionie Narodowym znajduje się tablica poświęcona jego pamięci. (14)
Dariusz Wojtaszyn, profesor na Katedrze Historii Najnowszej Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta na Uniwersytecie Wrocławskim, wyjaśnia okoliczności samospalenia Ryszarda Siwca 10 września 1968 r. na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia. (15)
Podczas meczu eliminacyjnego do Mistrzostw Świata pomiędzy reprezentacją Niemiec a Chile w 1974 r. na berlińskim Stadionie Olimpijskim chilijscy emigranci protestują przeciwko dyktaturze wojskowej Augusto Pinocheta, który kilka miesięcy wcześniej obalił socjalistyczny rząd Salvadora Allende. (16, 17)
Protest przeciwko dyktaturze wojskowej w Argentynie: Pomimo międzynarodowych protestów, Mistrzostwa Świata w piłce nożnej w 1978 r. odbywają się w Argentynie, gdzie od 1976 r. dyktatura wojskowa torturuje i morduje przeciwników politycznych. Wiosną 1978 r. demonstranci w Paryżu wzywają do bojkotu mistrzostw. (18)
Demonstracja dla ruchu „Solidarność”: Podczas mistrzostw świata w piłce nożnej w 1982 r. w Hiszpanii, Polska i Związek Radziecki spotykają się w rundzie zasadniczejj. Od 1981 r. w Polsce panuje stan wojenny, radzieckie czołgi stoją na granicach wschodniej Polski, istnieje ryzyko inwazji. „Solidarność” organizuje strajki, które na polecenie Związku Radzieckiego mają zostać stłumione, aby zapobiec „wyzwoleniu się” Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z bloku państw komunistycznych. Polacy na emigracji demonstrują na stadionie w Barcelonie ogromny transparent z napisem „Solidarność”. Telewizja transmituje te obrazy na cały świat. (19)
Prof. Dariusz Wojtaszyn (Centrum Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego) o kulisach demonstracji kibiców z transparentem Solidarności podczas meczu mistrzostw świata między Polską a Związkiem Radzieckim w 1982 r. (20)
W czasie studiów filmowiec Diethard Küster należał do Komitetu Chile na Wolnym Uniwersytecie w Berlinie. Opowiada o wyrazach solidarności i działaniach Komitetu Chile podczas mistrzostw świata w piłce nożnej w 1974 r. na berlińskim Stadionie Olimpijskim. (21)
Camilo Pereda ma cztery lata, kiedy w 1973 r. jego matka ucieka wraz z nim i jego braćmi z Santiago de Chile. W 1974 r. rodzina zostaje przyjęta przez NRD i od tego czasu mieszka w Berlinie Wschodnim, gdzie Camilo chodzi do szkoły i dorasta. W 1985 r. rodzina może powrócić do Chile, gdzie nadal panuje dyktatura wojskowa. Camilo Pereda opowiada o akcji chilijskich emigrantów, którzy powrócili z NRD podczas Mistrzostw Świata Juniorów w Piłce Nożnej w 1987 r. (22)
1: Camcop media, Andreas Klug
2: Klaus Westenich
3: Pressebilderdienst Horst Müller GmbH
4: Archiv Berliner Fußball-Verband, Fotograf unbekannt
5: Archiv Fortuna Düsseldorf, Fotograf unbekannt
6: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 72
7: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535 Bild 354
8: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 70
9: Bundesarchiv, MfS BV Ddn Abt. VIII Nr. 12535 Bild 422
10: Archiv Karlsruher SC
11: Landesarchiv Sachsen-Anhalt, Bezirksbehörde der Deutschen Volkspolizei M24 Nr. 584 Foto 68
12/13: Alvaro Camu
14: LESZEK LOZYNSKI, REPORTER, 020703160
15: Universität Wroclaw/Breslau (Audio)
16/17: IMAGO, Ferdi Hartung und IMAGO, WEREK
18: Dom Slike, Alamy Stock Photo
19: IMAGO, WEREK
20: Universität Wroclaw/Breslau (Audio)
21: Zeitzeugen-TV,
www.grimmchronik.de
(Video)
22: Zeitzeugen-TV,
www.grimmchronik.de
(Video)
Die Webseite zur Ausstellung „Im Objektiv der Staatsmacht“ wurde im Rahmen des Projekts „Bildungsbrücken bauen” ins Polnische übersetzt, das aus dem Programm „Bildungskommunen” durch das Bundesministerium für Bildung, Familie, Senioren, Frauen und Jugend und die Europäische Union über den Europäischen Sozialfonds Plus (ESF Plus) gefördert wird.
